تجارت بینالملل، به عنوان رکن اصلی اقتصاد جهانی، به مجموعهای پیچیده از قوانین، مقررات و اصطلاحات تخصصی نیاز دارد. یکی از مهمترین حوزههایی که در این زمینه از اهمیت ویژهای برخوردار است، حوزه بازرگانی و امور گمرکی است. اصطلاحات بازرگانی و گمرکی به کار رفته در این حوزه، زبان مشترک فعالان اقتصادی در سراسر جهان است. آشنایی با این اصطلاحات، نه تنها برای تجار و بازرگانان، بلکه برای تمامی افرادی که به نوعی با تجارت بینالملل در ارتباط هستند، ضروری است.
در این مقاله، قصد داریم به بررسی و تبیین برخی از مهمترین اصطلاحات مورد استفاده در حوزه بازرگانی و گمرکی بپردازیم. با شناخت دقیق این اصطلاحات، میتوان به درک بهتری از فرایندهای پیچیده تجارت بینالملل دست یافت و در نتیجه، ریسکهای مرتبط با این فرایندها را کاهش داد. همچنین، آشنایی با این اصطلاحات، میتواند به فعالان اقتصادی کمک کند تا در مذاکرات تجاری، ارتباطات موثرتر و حرفهایتری برقرار کنند.
1. تعرفه گمرکی (Hs codeharmonized system)
تعرفه گمرکی، یک سیستم کدگذاری پیچیده و دقیق است که برای شناسایی و طبقهبندی کالاها در سطح بینالمللی به کار میرود. این کد ۸ رقمی، ترکیبی از اعداد و حروف است که هر بخش آن حاوی اطلاعات خاصی درباره ویژگیهای کالا میباشد. چهار رقم اولیه این کد، یک ساختار پایه و مشترک در سراسر جهان است که امکان مقایسه و تحلیل دادههای تجاری را تسهیل میکند.
2. سازمان جهانی گمرک (Wco)
با هدف تسهیل و یکسانسازی رویههای گمرکی در سطح بینالمللی، سازمان جهانی گمرک(WCO) در کشور بلژیک تأسیس شده است. یکی از دستاوردهای مهم این سازمان، ایجاد سیستم هماهنگ شده کالا (HS) است که به عنوان یک استاندارد جهانی برای طبقهبندی و ارزشگذاری کالاها شناخته میشود. کلیه کشورهای عضو WCO موظف به استفاده از سیستم HS در تعرفههای گمرکی خود هستند، که این امر موجب تسهیل تجارت و کاهش موانع تجاری شده است.
3. حقوق گمرکی (Customs Duties)
هنگام ورود کالا به مرزهای کشور، واردکنندگان ملزم به پرداخت عوارض و هزینههای مختلفی به نهادهای نظارتی هستند. یکی از مهمترین این هزینهها، “حقوق گمرکی” نام دارد که به عنوان درصدی از ارزش کالا محاسبه میشود. نرخ دقیق این عوارض بسته به نوع کالا، کشور مبدا، توافقات تجاری و سیاستهای اقتصادی هر کشور متغیر است. عوامل دیگری مانند مقررات بهداشتی، قرنطینهای و استانداردهای کیفی کالا نیز بر میزان حقوق گمرکی تاثیرگذار هستند.
4. ارزش گمرکی (customs value)
ارزش گمرکی، مبلغی است که برای تعیین میزان عوارض و مالیاتهای قابل پرداخت بر کالاهای وارداتی به کار میرود. این ارزش، بر اساس مجموع هزینههای مرتبط با کالا از مبدا تا مقصد محاسبه میشود و شامل قیمت کالا، هزینههای حمل و نقل، بیمه، هزینههای بانکی و سایر هزینههای جانبی است. ارزش گمرکی به عنوان یک شاخص مهم در تجارت بینالمللی، برای ارزیابی هزینههای واردات و مقایسه قیمت کالاهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد.
5. هزینههای گمرکی (Customs fees)
هزینه ترخیص کالا از گمرک، مجموعهای از هزینههای مختلف برای انجام تشریفات گمرکی، از جمله حقوق ورودی، سود بازرگانی، هزینههای انبارداری، هزینههای حمل و نقل داخلی و سایر هزینههای جانبی است، که برای ترخیص کالا از گمرک پرداخت میشود. میزان این هزینهها بر اساس نوع کالا، ارزش آن و قوانین و مقررات گمرکی تعیین میشود.
6. حقوق ورودی (import duties)
حقوق ورودی، ابزار مهمی در سیاستهای تجاری دولتهاست. این عوارض که بر کالاهای وارداتی اعمال میشود، علاوه بر تامین بخشی از درآمد دولت، به حمایت از تولید داخلی و تنظیم بازار نیز کمک میکند. نرخ حقوق ورودی بر اساس نوع کالا، کشور مبدا و سیاستهای تجاری دولت تعیین میشود. به عبارت دیگر، حقوق ورودی نوعی مالیات غیر مستقیم است که واردکنندگان موظف به پرداخت آن هستند.
7. پروانه صادراتی (export license)
در دنیای پیچیده تجارت بینالملل، آشنایی با اصطلاحات گمرکی همچون پروانه صادراتی امری ضروری است. پروانه صادراتی، مدرکی است که پس از اتمام تشریفات گمرکی و تأییدیههای لازم، جهت ترخیص کالا از انبارهای گمرکی صادر میشود. این سند، گواهی بر انجام کلیه تعهدات قانونی صاحب کالا و پرداخت عوارض گمرکی است.
8. پروفرما اینویس (proforma invoice)
قبل از نهایی شدن هرگونه قرارداد خرید، تامینکنندگان جهت ارائه یک تصویر روشن از جزئیات محصول و شرایط فروش، سندی به نام پروفرما اینویس (پیشفاکتور) صادر میکنند. این سند که در اصطلاحات بازرگانی به آن اشاره میشود، علاوه بر حاوی بودن اطلاعات فنی کالا، شامل مواردی مانند قیمت واحد، شرایط پرداخت، زمان تحویل و سایر بندهای مهم قرارداد است. از آنجایی که پروفرما اینویس به عنوان یک سند رسمی در نظر گرفته میشود، جهت اخذ مجوزهای لازم از سازمان صنعت، معدن و تجارت نیز مورد نیاز خواهد بود.
9. پکینگ لیست (Packing List)
فهرست عدلبندی یا همان پکینگ لیست، یک سند بسیار مهم در تجارت بینالمللی و جزو اصطلاحات بازرگانی و گمرکی است، که جزئیات دقیق محتویات هر بسته کالا را مشخص میکند. این فهرست که توسط فروشنده تهیه میشود، در واقع شناسنامه کالا محسوب میشود و باید تمامی اطلاعات مربوط به کالا از جمله نوع، مقدار، وزن و مشخصات بستهبندی را به صورت دقیق و شفاف ارائه دهد. از آنجایی که صحت اطلاعات مندرج در فهرست عدلبندی برای انجام تشریفات گمرکی و جلوگیری از بروز اختلافات تجاری حائز اهمیت است، معمولاً توسط شرکتهای بازرسی نیز مورد بررسی و تایید قرار میگیرد.
10. سود بازرگانی (Business profit)
سود بازرگانی، نوعی مالیات غیر مستقیم است که بر روی کالاهای وارداتی اعمال میشود. میزان این مالیات هر ساله توسط دولت تعیین شده و ممکن است بسته به نوع کالا و شرایط اقتصادی کشور، افزایش یا کاهش یابد. این مالیات با هدف حمایت از تولیدات داخلی و تنظیم بازار کالاهای وارداتی وضع میشود. بنابراین، نرخ سود بازرگانی یک متغیر متحرک است که بر قیمت نهایی کالاهای وارداتی تاثیرگذار است.
11. دفترچه کارنه تیر (TIR carnet)
حملونقل بینالمللی جادهای، به خصوص زمانی که کالا از چندین کشور عبور میکند، با چالشهای متعددی روبرو است. یکی از مهمترین این چالشها، بازرسیهای متعدد گمرکی در مرزهای مختلف است. هر بار که محموله به مرز جدیدی میرسد، باید تحت بازرسی قرار گیرد تا مطابق با قوانین و مقررات آن کشور باشد. این فرایند زمانبر و پرهزینه بوده و میتواند منجر به تاخیر قابل توجه در تحویل کالا شود.
برای رفع این مشکل، دفترچه کارنه تیر به عنوان یک سند بینالمللی گمرکی طراحی شده است. با استفاده از این دفترچه، کالا تنها یک بار در مبدا و مقصد مورد بازرسی قرار میگیرد و در طول مسیر، بدون نیاز به توقفهای مکرر، به حرکت خود ادامه میدهد. این امر موجب تسریع در روند ترخیص کالا، کاهش هزینههای حملونقل و افزایش امنیت زنجیره تامین میشود.
12. کانتینر کامل FCL (full container load)
روشی است که در آن یک کانتینر بهطور کامل در اختیار یک فرستنده قرار میگیرد. برخلاف حملونقل LCL که کالاهای چندین فرستنده در یک کانتینر ترکیب میشوند، در FCL، کل فضای کانتینر به یک محموله اختصاص مییابد و تحت یک اظهارنامه گمرکی واحد قرار میگیرد. از جمله مزایای این روش، میتوان به کاهش ریسک آسیب دیدن کالا، سرعت بیشتر در ترخیص گمرکی، کنترل بهتر بر روی محموله و امکان استفاده از تجهیزات جانبی مانند سیستمهای کنترل دما اشاره کرد.
13. LCL ( less than container load)
بر خلاف حملونقل FCL که در آن یک کانتینر کامل به یک فرستنده اختصاص مییابد، در روش LCL، فضای داخلی کانتینر بین چندین فرستنده تقسیم میشود. این تفاوت، باعث میشود که حملونقل LCL برای محمولههای کوچکتر و با حجم کمتر، اقتصادیتر باشد.
14. کانتینراسیون (Containerization)
کانتینراسیون که از دیگر اصطلاحات بازرگانی محسوب میشود، روشی کارآمد برای سازماندهی و بستهبندی کالاها در واحدهای یکپارچه و استاندارد به نام کانتینر است. این فرآیند بهینهسازی شده، با تسهیل در مراحل بارگیری، حملونقل و تخلیه، موجب کاهش قابل توجه هزینهها، افزایش سرعت جابجایی و بهبود امنیت کالاها میشود.
15. پروانه تردد (traffic license)
مجوز تردد بینالمللی یکی از اسناد حیاتی در فرآیند ترخیص کالا به شمار میرود. این مدرک دقیقاً مشخص میکند که محموله با چه وسیله نقلیهای، از کدام مرز وارد و از کدام مرز خارج خواهد شد و مدتزمان مجاز برای حملونقل چقدر است. سازمان راهداری و حملونقل جادهای با صدور این مجوز، چارچوب قانونی برای تردد وسایل نقلیه سنگین خارجی از مرزهای کشور را تعیین میکند.
16. دموراژ (Demurrage)
در حمل و نقل بینالمللی، کانتینرها نقش بسیار مهمی ایفا میکنند. این ظروف بزرگ، کالاهای شما را از مبدا به مقصد میرسانند. اما باید توجه داشت که کانتینرها منابع محدودی هستند و برای حفظ جریان روان حمل و نقل، باید به موقع به شرکت کشتیرانی بازگردانده شوند. در صورتی که به هر دلیلی در بازگرداندن به موقع کانتینر تاخیر داشته باشید، موظف به پرداخت جریمه دموراژ خواهید بود. این جریمه به عنوان نوعی جبران خسارت به شرکت کشتیرانی پرداخت میشود.
17. دیسپچ (Dispatch)
هنگامی که کالا زودتر از زمان تعیین شده در قرارداد تحویل داده شود، این رویداد را “دیسپچ” مینامند. بر اساس مفاد قرارداد، شرکت حملونقل به دلیل تسریع در انجام عملیات، مستحق دریافت پاداش خواهد بود. مدتزمان و میزان این پاداش، از طریق بررسی دقیق مفاد قرارداد قابل تعیین است.
18. استریپ (strip)
جهت تسریع در فرآیند تخلیه و کاهش هزینههای جانبی، میتوانید از خدمات تخلیه مستقیم کانتینر بهرهمند شوید. در این روش، پس از انجام تشریفات گمرکی، کانتینر در محل تعیین شده تخلیه شده و کالا بدون نیاز به جابجایی اضافی به وسیله نقلیه شما منتقل میگردد. حضور نماینده قانونی همراه با اسناد مربوطه در زمان عملیات تخلیه الزامی است.
19. کوتاژ (cottage)
مرحله کوتاژ معمولاً در ابتدای فرایند ترخیص و پس از دریافت اسناد حمل از شرکت کشتیرانی آغاز میشود. در این مرحله، اظهارنامه گمرکی شما در سیستم EPL قفل شده و تا پایان تشریفات گمرکی قابل ویرایش نخواهد بود. لطفاً توجه داشته باشید که ثبت اظهارنامه گمرکی پیش از انجام کوتاژ الزامی است.
20. پته گمرکی (permit)
برای کالاهایی که صرفاً جهت مصارف غیرتجاری مانند تحقیق و تولید وارد کشور میشوند، رویهی ترخیص پته گمرکی در نظر گرفته شده است. این رویه، با توجه به ماهیت خاص این دسته از کالاها، مزایای ویژهای را برای واردکنندگان به همراه دارد. لازم به ذکر است که کالاهای همراه مسافر نیز با استفاده از بارنامهای مشابه پته گمرکی، اما با محدودیتهای ارزشی، ترخیص میشوند.
21. تشریفات گمرکی (customs formalities)
کلیه مراحل اداری و قانونی که از زمان ورود کالا به گمرک آغاز شده و تا ترخیص نهایی آن ادامه مییابد، تحت عنوان تشریفات گمرکی شناخته میشود و یکی از اصطلاحات تجارت بین الملل است.
22. لندینگ کرافت (Landing craft)
لندینگ کرافت، شناوری است که به دلیل دارا بودن رمپ یا دربهای بزرگ در قسمت عقب، قادر به تخلیه مستقیم بار و تجهیزات بر روی ساحل است. این ویژگی، لندینگ کرافتها را برای عملیاتهای نظامی و تجاری در سواحل کمعمق بسیار مناسب کرده است. با گذشت زمان، طراحی لندینگ کرافتها بهبود یافته و امروزه این شناورها قادر به حمل انواع بار، از جمله کانتینرها، در مسافتهای طولانی هستند.
23. دوبه (barge)
دوبه، شناوری کمعمق با کف صاف است که معمولاً برای جابهجایی محمولههای سنگین و حجیم در مسیرهای آبی مورد استفاده قرار میگیرد. سطح مسطح و پهن این شناور، امکان بارگیری آسان و ایمن کالا را فراهم میکند.
24. اینکوترمز (Incoterms)
اینکوترمز، یکی از اصطلاحات تجاری در جهان است. این مجموعه قوانین، ابهامات را در قراردادهای بینالمللی کاهش میدهد و به خریدار و فروشنده کمک میکند تا دقیقاً بدانند چه کسی مسئولیت هر مرحله از فرآیند تجارت را بر عهده دارد. از هزینهها تا حمل و نقل، همه چیز در این قوانین شفاف شده است. اینکوترمز به این ترتیب، اطمینان خاطر بیشتری را برای طرفین معامله به ارمغان میآورد و به تسهیل تجارت بینالمللی کمک شایانی میکند.
25. دامپینگ
دامپینگ، که در اصطلاح به آن بازارشکنی نیز میگویند، روشی است که در آن تولیدکنندگان کالا را با قیمتی بسیار پایینتر از ارزش واقعی آن به بازارهای خارجی عرضه میکنند. این عمل، با هدف حذف رقبا، تصاحب بازار و ایجاد اختلال در اقتصاد کشور واردکننده انجام میشود. در نتیجه، تولیدکنندگان داخلی کشور واردکننده با مشکلات جدی مواجه شده و ممکن است از بازار خارج شوند.
26. اظهار نامه گمرکی (Declaration)
اظهارنامه گمرکی، نخستین معرفی رسمی کالای شما به سازمان گمرک و یکی از اصطلاحات بازرگانی و گمرکی است. از آنجایی که گمرک هیچ شناختی از محموله شما ندارد، این سند نقش راهنمای کاملی را ایفا میکند. در گذشته، ارائه اظهارنامه به صورت حضوری انجام میشد؛ اما امروزه با پیشرفت فناوری، این فرایند به صورت الکترونیکی و از طریق سامانه جامع اظهار کالا (EPL) صورت میگیرد. این تغییر رویه، سرعت و دقت در انجام تشریفات گمرکی را به طور قابل توجهی افزایش داده است.
27. اظهارنامه مبدا
این مدرک مهم، یکی از اسناد مورد نیاز در فرایند تجارت بینالمللی است که اطلاعاتی درباره کشور مبدا کالا را در خود جای داده است. این اطلاعات که میتواند از فاکتور خرید استخراج شود، به عنوان یک گواهی رسمی توسط صادرکننده یا واردکننده برای ارائه به گمرک صادر میشود.
28. بیش بود بانکی
وقتی تاجران ارزش واقعی کالایی را اعلام نمیکنند و آن را بالاتر از قیمت واقعی میفروشند تا بتوانند از مزایای ارز دولتی با نرخ پایینتر بهرهمند شوند و سود بیشتری کسب کنند، به این عمل “بیش بود بانکی” گفته میشود. این کار نوعی تقلب اقتصادی محسوب میشود.
29. سامانه EPL
سامانه جامع گمرکی (EPL) یک بستر الکترونیکی نوین است، که با هدف تسهیل و تسریع امور گمرکی و تجارت خارجی طراحی شده است. این سامانه با ارائه خدماتی مانند ثبت اظهارنامه الکترونیکی، پیگیری آنلاین مراحل ترخیص و دسترسی به اطلاعات گمرکی به صورت برخط، فرآیندهای تجاری را بهینه کرده و به کاهش زمان و هزینههای مربوطه کمک شایانی میکند.
30. کالای متروکه (Abandoned goods)
کالایی که به دلیل عدم انجام تشریفات گمرکی توسط صاحب کالا یا ناقص بودن مدارک، در گمرک باقی بماند، کالای متروکه نامیده میشود و یکی از اساسیترین اصطلاحات ترخیص کالا میباشد. پس از گذشت مدت زمان مشخص و عدم مراجعه صاحب کالا، این کالاها به مالکیت دولت درآمده و طبق قوانین و مقررات مربوطه مورد رسیدگی قرار میگیرند.
31. کراس استافینگ (cross stuffing)
برای مدیریت چالشهای پیچیده در واردات و صادرات کالا، روش کراس استافینگ میتواند بسیار مفید باشد. در این روش، با انتقال محمولهها بین کانتینرها یا کشتیهای مختلف، میتوان به بهینهسازی مسیرهای حملونقل، کاهش هزینههای گمرکی و همچنین انطباق با قوانین و مقررات گوناگون دست یافت.
32. ترانشیپ (Trans-ship)
در اصطلاحات گمرکی و بازرگانی، “ترانشیپ” به عملیاتی گفته میشود که در آن کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر منتقل میشود. این روش به ویژه در تجارت بینالمللی، زمانی که مسیر مستقیم به مقصد نیست یا زیرساختهای حملونقل کافی وجود ندارد یا هزینههای آن بالا است، مورد استفاده قرار میگیرد. علاوه بر این، ترانشیپ میتواند برای دور زدن موانع تجاری و گمرکی نیز به کار رود.
33. بارنامه (Bill of lading)
بارنامه، سند رسمی و قانونی است که به عنوان قرارداد حمل و نقل کالا میان فرستنده و شرکت حملونقل محسوب میشود. این سند، جزئیات کامل محموله، مسیر حمل، هزینههای مرتبط و تعهدات طرفین را مشخص میکند. به عبارت سادهتر، بارنامه گواهی بر واگذاری کالا به شرکت حملونقل و تعهد این شرکت برای تحویل ایمن کالا به مقصد تعیینشده است.
34. کارت بازرگانی (business card)
کارت بازرگانی، مجوزی رسمی و معتبر است که به فعالان حوزه تجارت اجازه میدهد به صورت قانونی در عرصه واردات و صادرات کالا فعالیت کنند. این مدرک که ریشه در دهههای گذشته دارد، به عنوان یک شناسنامه تجاری، هویت بازرگانان را در سطح ملی و بینالمللی تثبیت میکند. با توجه به پیچیدگیهای تجارت بینالملل، داشتن کارت بازرگانی نه تنها یک الزام قانونی، بلکه یک ضرورت عملی برای کلیه افرادی است که قصد دارند در این حوزه فعالیت کنند. بدون این مجوز، انجام هرگونه معامله تجاری و اقتصادی به صورت رسمی امکانپذیر نخواهد بود.
35. کریر (carrier)
در صنعت حمل و نقل بینالمللی، شرکتهایی که مسئولیت جابهجایی کالا را بر عهده دارند، کریر نامیده میشوند.
36. فورواردر (forwarder)
فورواردرها به عنوان مشاوران حرفهای حمل و نقل عمل میکنند و با شناختی عمیق از پیچیدگیهای واردات و صادرات، بهترین راهکارهای حمل و نقل را برای کالاهای شما پیشنهاد میدهند. این متخصصان با بررسی دقیق نیازهای شما، از انتخاب مناسبترین نوع حمل و نقل تا هماهنگی با شرکتهای حمل و نقل (کریر)، تمام مراحل را مدیریت میکنند.
37. کاپوتاژ (cabotage)
کابوتاژ یا کران بری، اصطلاحی است که برای توصیف انتقال داخلی کالاهای وارداتی از یک گمرک به گمرک دیگر در داخل یک کشور به کار میرود. این عمل معمولاً از طریق شبکه حمل و نقل داخلی از جمله راههای آبی، ریلی و هوایی انجام میشود. به عبارت دیگر، کابوتاژ به فرآیند توزیع داخلی کالاهای وارداتی پس از ترخیص گمرکی اشاره دارد.
38. چارتر (charter)
در چارتر، یک شرکت یا فرد میتواند کل ظرفیت یک کشتی یا هواپیما را برای حمل محموله خود رزرو کند.
40. بیمه حمل و نقل بار (Shipping insurance)
این بیمه، یک توافق بین شما و شرکت بیمه است که طی آن، شرکت بیمه متعهد میشود در صورت بروز حادثه برای کالای شما در حین حمل و نقل، خسارت وارده را جبران کند. این پوشش، خیال شما را از بابت آسیب دیدن یا گم شدن کالا در مسیر حمل راحت میکند.
23 مورد دیگر از اصطلاحات بازرگانی و گمرکی رایج در تجارت خارجی، در ادامه آورده شده است.
1 | حداقل مقدار سفارش کالا | Minimum Order Quantity |
2 | اجازه ورود موقت | Temporary importation (admission) |
3 | اداره نظارت بر صادرات | Export regulation office |
4 | اداره نظارت بر واردات | Import regulation office |
5 | ارائه حواله تحویل کالا | Produce the delivery order |
6 | ارزیابی کردن کالا | Assess the goods |
7 | اضافه بار | Surcharge |
8 | اتاق بازرگانی | Chamber of commerce |
9 | اظهار نامه ارزی | Exchange declaration |
10 | اظهارنامه بانکی | Bank declaration |
11 | اظهارنامه خروجی | Export declaration |
12 | اظهارنامه کالاهای ورودی | Goods declaration (inwards) |
13 | اظهارنامه ورودی | Import declaration |
14 | اعتبار اسنادی | Documentary letter of credit |
15 | اعتبار اسنادی مهلت دار | Timed L/C |
16 | انبار موقت | Temporary store |
17 | کالای قاچاق | Contraband goods |
18 | کالای غیر مجاز | Unauthorized goods |
19 | بارگیری کالا در کشتی | Load the goods on ship |
20 | بارنامه هوایی | Airway bill |
21 | برات اسنادی | Documentary draft |
22 | پیش پرداخت | Advance |
23 | گمرک مرزی | Frontier customs |
سخن پایانی
همانطور که مشاهده شد، دنیای تجارت و گمرک مملو از اصطلاحات بازرگانی و گمرکی تخصصی و متنوعی است. در این مقاله، تلاش کردیم به معرفی 40 مورد از مهمترین و پرکاربردترین این اصطلاحات بپردازیم. تسلط بر این اصطلاحات نه تنها به درک بهتر مفاهیم تجاری کمک میکند، بلکه در ارتباطات حرفهای و انعقاد قراردادهای موفق نیز نقش بسزایی دارد. با این حال، دنیای تجارت پویا و در حال تغییر است و یادگیری مستمر اصطلاحات جدید همواره ضروری است. برای کسب اطلاعات بیشتر و رفع ابهامات احتمالی، میتوانید از مشاوره رایگان کارشناسان تاجرون بهرهمند شوید.